الوقت- در مدت کوتاه سپری شده از تصمیم ترامپ برای تعیین نماینده ویژه در امور عراق، مارک ساوایا با بکارگیری دیپلماسی غیررسمی در چارچوب ماموریت خود بسیار فعالانه ظاهر شده است. این موضوع در سفرهای متعدد او به مناطق مختلف عراق و دیدار با مقامات ارشد بغداد کاملاً مشهود است.
این تحرکات که درست در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی عراق انجام می‌شوند، پرده از زوایای پنهان و راهبردی ماموریت ساوایا برمی‌دارد و نشان می‌دهد که فعالیتهای او فراتر از چارچوب رسمی است و با هدف جهت‌دهی به روندهای سیاسی صورت می‌گیرد.
مأموریت آشتی‌جویی با اهل سنت عراق
امروزه با توجه به اهمیت نفوذ و کسب اعتبار در افکار عمومی کشورها به عنوان یکی از اهداف دولت‌ها در سیاست خارجی و بویژه از طریق دیپلماسی عمومی و فعالیتهای رسانه‌ای و ...، ساوایا نیز از ابتدای مأموریت خود بر این حوزه متمرکز شده تا بتواند با ارتباط‌گیری نزدیک با اقشار مختلف و اقوام و مذاهب جامعه، جایگاه آمریکا در میان مردم عراق را بازسازی و تقویت کند.
در اولین گام، ساوایا اخیرا به شهر موصل سفر کرده و در شبکه‌های اجتماعی، تصاویر خود تحت عنوان دیپلماسی عمومی با مردم را منتشر کرده و با نام بردن از موصل به عنوان شهر پیشرو در علم و فرهنگ سعی کرده چهره‌ای خیرخواه برای توسعه این شهر از خود به ساکنان محلی نشان دهد.
ساویا در اولین توییت خود از این سفر نوشت:«با افتخار و شادی فراوان، صمیمانه‌ترین تبریکات خود را به مردم نینوا به خاطر امضای تفاهم‌نامه تاریخی با ایالات متحده آمریکا برای تأسیس یک مرکز تحقیقات بین‌المللی در قلب موصل، شهری که در حال بازیابی جایگاه واقعی خود در صحنه جهانی است تقدیم می‌کنیم». او نوشت:«این گام سازنده، انگیزه‌ای قوی برای تقویت همکاری‌های مشترک، ارتقای نام موصل در میان شهرهای پیشرو و ترسیم آینده‌ای شکوفا و توسعه‌یافته برای نسل‌های آینده است».
این درحالی است که مدیرکل اداره نگهداری و مرمت آثار وزارت فرهنگ عراق اخیراً از برنامه‌ای برای ایجاد شهری باستانی در موصل خبر داده است و ساوایا نیز با بهره‌گیری از توجه به پیشینه تمدنی منطقه تلاش می‌کند خود را همگام با تاریخ و فرهنگ عراق نشان داده و چهره‌ای نزدیک به ارزش‌های ملی و تاریخی این کشور از خود به تصویر بکشد.
ساوایا تلاش دارد تا دیدگاه منفی و همراه با سوءظن تاریخی اهل سنت عراق را نسبت به آمریکا پس از اشغالگری شکل گرفته بهبود بخشد. هرچند سنی‌ها مانند کردها و شیعیان در ساختارهای سیاسی و امنیتی سهم مشخصی دارند اما دیدگاه غالب در میان اهل سنت این بوده که شرایط به ضرر آنان تغییر کرده است. نگاهی به مشارکت‌های پایین اعراب اهل سنت در انتخابات‌های پارلمانی در تمامی ادوار گذشته نمایانگر دیدگاه منفی آنها به روندهای سیاسی پس از 2003 می‌باشد. در دوران رژیم بعث سنی‌ها از موقعیت بهتری برخوردار بودند و بسیاری از رهبران قبایل سنی، آمریکا را مقصر اصلی وضعیت فعلی می‌دانند. از اینرو، مأموریت ساوایا در عراق تلاش برای بازسازی اعتماد سنی‌ها و همسو کردن آنان با سیاستهای واشینگتن است تا بتواند نفوذ آمریکا را در عرصه سیاسی و اجتماعی این مناطق تقویت کند و توازن قدرت در عراق به نفع اهداف راهبردی واشینگتن شکل گیرد.
نفوذ در بین مقامات بغداد
از آنجا که هرگونه نفوذ در ساختارهای سیاسی یک کشور معمولاً از طریق تعامل با سیاستمداران آن محقق می‌شود، مارک ساوایا نیز در تلاش است نظر دولتمردان بغداد را به سمت خود جلب کند.
در همین راستا، او در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، دیدار و گفتگو کرده است. در ویدئویی که از این دیدار منتشر شد، السودانی ضمن تبریک تولد ساوایا، او را «فرزندی صالح» خطاب کرده و برایش آرزوی موفقیت نمود. انتشار فیلمی که ساوایا خود از این دیدار تهیه کرده، با هدف نمایش روابط دوستانه و صمیمانه با مقامات عراقی و ایجاد تصویری از او به عنوان شخصی خیرخواه و حامی منافع عراق در فضای مجازی صورت گرفته است.
این نماینده ویژه آمریکا با برگزاری چنین دیدارهایی سعی دارد تصویر همکاری نزدیک و گسترده میان بغداد و واشینگتن را به نمایش بگذارد و القا کند که برخلاف ادعاهای گروههای مقاومت، هدف آمریکا ایجاد ثبات در عراق است.
ساوایا پیشتر شعار انتخاباتی ترامپ را تکرار و مدعی شده بود که قصد دارد «عراق را دوباره بزرگ کند» اما در پشت پرده این شعارهای فریبکارانه، برنامه‌های خطرناکی نهفته که هدفی جز تضعیف ساختارهای سیاسی و حاکمیتی عراق ندارد.
این اقدامات نشان می‌دهد که واشینگتن با بهره‌گیری از ابزارهای دیپلماتیک و رسانه‌ای، تلاش می‌کند نفوذ خود را تقویت کرده و روندهای سیاسی و امنیتی عراق را به نفع منافع راهبردی خود جهت‌دهی کند.
همچنین، کنترل جریانهای سیاسی عراق به واشینگتن امکان می‌دهد تا چهره‌های همسو با سیاستهای خود را در مناصب کلیدی دولت قرار دهد و مسیر اجرای پروژه‌های اقتصادی و امنیتی را با کمترین مقاومت پیش ببرد.
حتی ساوایا اخیرا در دخالتی آشکار پا را فراتر گذاشته و خواستار انتخاب مناصب عالی و وزارتخانه‌های کلیدی دولت آتی این کشور با نظر کاخ سفید شده است، امری که بخشی از راهبرد بلندمدت آمریکا برای حفظ برتری ژئوپلیتیک در عراق و منطقه به شمار می‌رود.
آمریکا معمولاً در کشورهایی که نماینده ویژه تعیین می‌کند به دنبال تعامل سازنده با دولت‌های محلی نیست و این انتصابات بیشتر با هدف بی‌ثبات‌سازی و ایجاد تغییرات اساسی در ساختارهای سیاسی و امنیتی آن کشورها صورت می‌گیرد. چنین اقداماتی به واشینگتن امکان می‌دهد نفوذ خود را در نهادهای حکومتی و نیروهای امنیتی تقویت کند، جریانهای مخالف را محدود سازد و سیاستهای داخلی کشور هدف را به سمت منافع و اهداف راهبردی آمریکا هدایت کند.
انحلال گروههای مقاومت
هدف دیگر ترامپ از انتصاب نماینده ویژه در عراق، مواجهه با نفوذ فزاینده گروههای مقاومت و کاهش نقش آنها در عرصه سیاسی و امنیتی کشور است. به باور واشینگتن، گروه‌هایی که روابط عمیقی با ایران و محور مقاومت دارند بزرگ‌ترین مانع تحقق اهداف استراتژیک آن در عراق و منطقه محسوب می‌شوند. بنابراین، در آستانه انتخابات پارلمانی، مأموریت ساوایا فراتر از دیپلماسی سنتی است و او باید از طریق جریانهای سیاسی همسو با واشینگتن، نفوذ این گروهها را محدود کرده و دولت بغداد را به هماهنگی با سیاستهای آمریکا هدایت کند.
واشینگتن به خوبی می‌داند تا زمانی که گروههای مقاومت از قدرت قابل توجهی برخوردار باشند هرگونه تلاش برای تسلط سیاسی، اقتصادی و امنیتی بر عراق با شکست مواجه خواهد شد.
با توجه به اینکه این گروهها در یک دهه اخیر در ساختارهای امنیتی و سیاسی عراق نفوذ و قدرت قابل توجهی کسب کرده‌اند، واشینگتن تلاش می‌کند به هر وسیله ممکن حشدالشعبی را از دایره قدرت کنار بزند و اهداف راهبردی خود را در عراق پیاده کند.
در ماه‌های اخیر، آمریکا با مانع‌تراشی در مسیر تصویب طرح قانون حشدالشعبی در پارلمان، تحریم برخی گروههای مقاومت و تهدید به قریب‌الوقوع بودن حمله اسرائیل به مواضع آنها در خاک عراق مخالفت خود با ادامه فعالیتهای سیاسی و نظامی این جریان‌ها را به صراحت نشان داده است.
جلوگیری از نفوذ چین و روسیه در نفت و گاز عراق
حضور مارک ساوایا در عراق علاوه بر ابعاد سیاسی و امنیتی، نقش قابل توجهی در حوزه اقتصادی نیز دارد. با استناد به اظهارات پیشین دونالد ترامپ در شرم‌الشیخ که تأکید کرده بود «عراق نفت دارد اما نمی‌تواند امور مالی و نفتی خود را مدیریت کند»، مأموریت ساوایا در این حوزه روشن می‌شود.
مأموریت اصلی ساوایا در این حوزه جلوگیری از گسترش نفوذ روسیه و چین در بخش نفت و گاز عراق است که محور منافع استراتژیک جهانی قدرتهای بزرگ محسوب می‌شود. حضور نماینده ویژه به آمریکا این امکان را می‌دهد که خارج از چارچوب‌های دیپلماتیک، مستقیماً در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و انرژی عراق نقش‌آفرینی کند و مسیر عقد قراردادهای جدید میان شرکتهای آمریکایی با عراق را هموار سازد و توافقاتی که پیشتر میان شرکتهای آمریکایی و دولت اقلیم کردستان منعقد شده بود، در چارچوب همین نگاه اقتصادی قابل تحلیل است.
این قراردادها که شامل سرمایه‌گذاری در استخراج و صادرات نفت و گاز هستند، بخشی از یک استراتژی جامع برای کنترل زنجیره ارزش انرژی عراق و کاهش وابستگی به بازیگران رقیب است. از منظر تحلیلگران، مأموریت ساوایا نشان دهنده ترکیب سیاست امنیتی و اقتصادی آمریکا در عراق است، تا هم نفوذ منطقه‌ای رقبای جهانی محدود شود و هم منافع واشینگتن در حوزه انرژی و ژئوپلیتیک تضمین گردد.
برهم زدن چینش ائتلاف‌های پساانتخاباتی
از آنجایی که عراق این روزها در سرنوشت‌سازترین دوره خود قرار دارد و قرار است انتخابات پارلمانی برگزار کند، از اینرو مارک ساوایا با هدف پیشبرد منافع واشینگتن در عرصه سیاسی این کشور تلاش می‌کند روند انتخابات را تحت تأثیر قرار داده و نتایج آنرا به نفع اهداف راهبردی آمریکا جهت‌دهی کند. تمرکز اصلی او علاوه‌بر فرستادن مهره‌های واشینگتن به داخل پارلمان، بر شکل‌دهی و مدیریت ائتلاف‌های پساانتخاباتی است، زیرا این ائتلافها نقش تعیین کننده‌ای در انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور دارند.
با توجه به اینکه در دو دوره گذشته، ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعیان به عنوان جریان غالب کنترل عرصه سیاسی را در دست داشت، مأموریت ساوایا تضعیف نفوذ این ائتلاف و همزمان تقویت جریانهای کردی و سنی است تا قرار گرفتن چهره‌های همسو با سیاستهای واشینگتن در مناصب کلیدی و هدایت تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی مطابق با منافع آمریکا را تضمین کند. این اقدامات نمونه‌ای بارز از مداخله مستقیم واشینگتن در سیاست داخلی عراق و تلاش برای بازتعریف توازن قوا در این کشور است تا نفوذ آمریکا بر مسیر سیاسی و اجرایی بغداد تثبیت شود.
